* Motor: Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinelere motor denir.
* Araçlarda gücün kaynağı motordur.
* Motorda dört zamanın oluşum sırası:Emme-Sıkıştırma-Ateşleme-Egzoz.
* Motorlar aşağıdaki gibi sınıflanır:
1. Yakıtın yanma yerine göre : İçten Yanmalı, Dıştan Yanmalı
2. İçten yanmalı motorlarda : Benzin-LPG-Motorin
3. Buji ile ateşlemeli motorlarda : Benzin LPG. kullanılır.
4. Püskürtme ile ateşlemeli motorlarda yakıt olarak : Motorin kullanılır.
5. Soğutma sistemine göre : Hava ve Su soğutmalı
6. Zamanlarına göre : İki ve Dört zamanlı
7. Silindir sayılarına göre : Tek silindirli, Çok silindirli
* İki zamanlı motorlarda pistonun iki hareketinde (krank mili 1 tam devir yapar) , dört zamanlı motorlarda dört hareketinde (krank mili 2 tam devir yapar) bir iş elde edilir.
* Sabit Motor Parçaları:
1. Hava Filtresi(Silindirlere giren havayı temizler)
2. Karbüratör.(l/15 oranında yakıt hava karışımı hazırlar)
3. Manifoldlar (Emme ve Egzoz Manifoldu)
4. Supap Kapağı (Külbitör)
5. Silindir Kapağı
6. Silindir Bloğu (Krank mili ve pistonlara yataklık yapar)
7. Karter ( Motor yağına depoluk yapar)
* Hareketli Motor Parçaları:
1. Piston (Hareket yanma sonunda piston tepesinde baslar) (Segman pistonun üzerine takılır. Motorun bir parçasıdır.)
2. Krank Mili:
a) Su Pompası (Devir daim)
b) Şarj Dinamosu (Alternatör)
c) Kam Mili (Eksantrik mili)
d) Volan
3. Kam Mili
a) Yağ Pompası
b) Benzin Pompası
c) Distribütör
d) Supaplar
* Motorda Supap Ayarı yapılır.
* Buji ateşlemeli motorlarda Benzin -Hava karışımı emilir, sıkıştırılır ve buji ile ateşlenir.
* Püskürtme ile ateşlemeli motorlarda silindirlere sadece hava doldurulur. Sıkıştırma zamanında 4 zamanlı dizel motorunun sıkıştırma oranı daha yüksektir.
* ATESLEME SİSTEMİ Silindirdeki hava yakıt karışımını ateşler.
a) Akümülatör (Batarya)
b) Kontak anahtarı (Görevi: Elektrik devresini açıp kapatır.)
c) Endüksiyon Bobini
d) Distribütör
1.Tevzi Makarası
2. Meksefe (kondansatör)
3. Platin
e) Yüksek gerilim kabloları
f) Buji
Ateşleme sisteminde Buji, Platin ve Avans ayarları yapılır.
* Akümülatör; Araç çalışmazken ışık ve özel alıcıları besler, araç çalıştırılacağında marş motoruna akım verir. Günlük bakımda eleman toz kapakları deliklerinin açık olup olmadığı ve suyunun seviyesi kontrol edilir. Eksikse plakaların 1cm üzerine kadar saf su ilave edilir. Akü bir başka akü ile takviye edilecekse + kutup +kutupla,- kutup -kutupla bağlanmalıdır.Dijital göstergeli araçlarda akü takviyesi yapılmaz.
* Akümülatörün bakımında kutup başlarının oksitleri temizlenir.
* Akümülatörüniki kutup basına değecek şekilde bir madeni parça konulursa kısa devre olup patlar.
* Akümülatörün donmaması için tam şarj edilmesi gerekir.
* Akümülatörün üst kısmına pislikler birikirse kendiliğinden boşalır.
* Kısa devreden dolayı yangın olursa akü kutup başları çıkarılır. Araç üzerinde elektrik kaynağı yapılacaksa Akü kutup başları çıkarılmalıdır.
* Endüksiyon bobini batarya gerilimini 15-25 bin volta yükseltir.
* Distribütör ateşleme sırasına göre bujilere elektrik dağıtır.
-Platinlerin meme yapıp çapaklanmasının sebebi meksefenin arızalı olmasıdır.
-Platin kontakları zımpara ile temizlenir.
* Bujiler; ateşlemeyi sağlar.
* Bir buji arızalanır çalışmazsa veya buji kablolarından birisi çıkarsa motor düzensiz sarsıntılı çalışır.
* Benzinli bir motorda normal yanma olmamasının sebepleri bujilerin normal ateşleme yapmaması, kurum bağlanmış olması, aşınması bir diğeri de platin ayarının bozuk olmasıdır.
* Ateşleme ve yakıt sistemi ayarsızlıkları sonunda fazla benzin yakar, çekişten düşer, egzozdan siyah duman atar.
* Platin ve Buji motorda belirli KM sonunda değiştirilen parçalardandır.
* Kontak anahtarı ateşleme durumunda açık unutulursa bobin yanar, platin yanar.
* Ateşleme sistemi parçaları ıslanırsa kurutulup motor çalıştırılır.
* Elektronik ateşleme sistemi bulunan motorlarda genellikle platin bulunmaz.
* Elektronik ateşleme sistemi yakıt tasarrufu sağlar. Buji çakma gerilimi daha yüksektir.
*YAKIT SİSTEMİ
a) Depo: Araç için gerekli yakıtın muhafaza edildiği yerdir.
b) Benzin (Otomatiği) Pompası (Depo ile karbüratör arasında çalışır, depodan aldığı benzini karbüratöre gönderir.)
c) Yakıt Filtresi motora giren yakıtı temizler
d) Yakıt göstergesi yakıtın ölçüsünü sürücüye gösterir.
e) Hava Filtresi(Tıkalı ise motor zengin karışımla çalışır, basınçlı hava ile temizlenir. Kışın kışlık konuma alınır.)
f) Karbüratör (Motor için gerekli yakıt hava karışımını hazırlar, emme manifoldunun üzerindedir)
g) Emme Manifoldu
h) Yakıt boruları
* Yakıt sisteminde Rölanti Ayarı yapılır (Karbüratörde)
* Yakıt içerisinde toz, su, pislik varsa araç tekleyerek çalışır.
* Soğuk havalarda kolay çalışma için jikle tertibatı kullanılır. Jikle kelebeği karbüratör hava girişi önündedir. Jikle çekili unutulursa araç fazla benzin yakar, boğulur stop eder. (Otomatik jikle yazın yazlık kışın kışlık pozisyona çevrilir.)
* Motor ısınınca stop ediyorsa karbüratör arızalı olabilir.
* Araçta yakıt ikmali yapılırken motor stop edilir.
* Ayağımızı gaz pedalından çeksek bile motorun hala çalışmasını sağlayan devre rölanti devresidir.
* Boğulmuş motoru çalıştırmak için gaz pedalı tam gaz yapılıp marş yapılır.
* Aracın fazla yakıt yaktığını anlamak için eksozuna bakılır. Eğer egzost rengi siyahsa fazla yakıt yakıyor olabilir.
* Yakıt gösterge ışığı yanınca araç 30-50 km daha yol gider.
* Egsoz susturucusu basınçlı olarak çıkan yanmış gazların sesini azaltır.
* Katalitik Konvertör bulunan araçlarda kurşunsuz benzin kullanılır.
* Enjeksiyonlu araçlarda Enjeksiyon lambası söndükten sonra marşa basılır.
* Oksijen sondası yakıt enjeksiyon sisteminin parçasıdır.
* Enjeksiyon yakıt sisteminin avantajı; Yakıt tasarrufu sağlar.
*YAGLAMA SISTEMI
1- Karter (yağa depoluk eder.)
2- Yağ Pompası
3- Yağ Filtresi (yağı temizler)
4- Yağlama Kanalları
5- Yağ çubuğu (yağın seviyesini ölçer)
6- Yağ Müşiri
7- Yağ Göstergesi
* Görevleri: Parçalar arasındaki aşıntıyı önlemek, soğutmaya yardımcı olmak ve temizlik sağlamak.
* Yağ Pompası; hareketini kam milinden alır, karterdeki yağı sürtünen parçalar arasına basar.
* Yağ, yağ çubuğunun iki çizgi arasında olmalıdır.
* Araç çalıştığı sürece yağlamanın olup olmadığı göstergeden anlaşılır.
* Araç çalıştığı zaman yağ göstergesi sönmeli, yanar ise araç stop ettirilir.( Karter de yağ kalmadığı zaman, karter contası yırtıldığında, müşir kabloları kısa devre olduğu zaman gösterge yanar.)
* Motor yağı günlük bakımda kontrol edilir.
* Yağ kontrolü yapılacağı zaman araç çalışıyorsa kontak kapatıldıktan sonra 4-5 dk. beklenir ve kontrol edilir. Araç düz bir zeminde olmalıdır. Yağ seviyesi normalin çok altında iken motor çalıştırılırsa motor ısınır ve yanar.
* Yağ yakan motorun egzoz dumanı mavidir, Silindirlerin aşınmasında motor yağ yakar.
* Motor yağı ve yağ filtresi belirli KM sonunda motorda değiştirilen parçalardandır. Motor yağı değiştirilirken motor sıcak olmalıdır.
* Yeni motoryağı supap muhafaza kapağı (külbitör kapağı) üzerindeki kapaktan doldurulur.
*SOĞUTMA SİSTEMİ
A) Havalı soğutma: Hava soğutmalı motoru su soğutmalı motordan ayıran özelliklerden birisi radyatör ve su pompasının olmamasıdır.
B) Su Soğutma;
1. Radyatör (Soğutma suyuna depoluk eder)
2. Radyatör takviye (ilave) su kabı
3. Vantilatör (Pervane)
4. Kalorifer ve radyatör hortumları
5. Devir daim (Su) pompası (vantilatör kayışından hareket alır.)
6. Vantilatör kayışı
7. Soğutma kanalları
8. Termostat:motor suyu sıcaklığını belirli bir derecede tutar.
9. 1sı (hararet) müşiri
10. 1sı (hararet) Göstergesi
11. Fan motoru
* Görevi; Yanma sonu oluşan ısıyı alır. Motorun soğutulmasını sağlar.
* Soğuk havalarda motor suyunun donmaması için soğutma suyuna antifriz konur.
* Günlük bakımda kontrol edilir. Eksildikçe içilecek su radyatör petekleri üzerine kadar ilave edilir.
* Hararet yapmış motora ılık su rölantide çalışırken yavaş yavaş ilave edilir.
* Motorun; Uygun vites ve devirde kullanılmaması, soğutma suyunun eksilmesi, soğutma kanallarının paslanması, radyatör peteklerinin tıkanması, termostatın arızalanması, radyatör kapağının bozuk olması hararet yapmaya sebeptir.
* Termostat; Silindir kapağı çıkışındadır. Motorun sabit sıcaklıkta çalışmasını sağlar. Termostatın çıkarılmasında motor soğuk çalışır, geç ısınır aşınmalar artar.
* Kayış gevşek veya kopmuşsa motor hararet yapar. Kayış gerginliği 1,5 cm kadardır.
* Hararet yapmış motorun radyatör kapağı hava basıncı alındıktan sonra açılmalıdır.
* Araçta ısı (hararet) göstergesi çalışmıyorsa ısı müşiri arızalı olabilir.
* Radyatör takviye (ilave) su kabında su kaptaki işaretli yerde olmalıdır.
*MARS SISTEMİ
1. Akü
2. Kontak anahtarı
3. Marş Motoru
4. Volan Dişlisi
* Görevi; Motora ilk hareket vermek.
* Araç çalışırken marşa basmamalıyız, marş dişlisi zarar görür.
* Marşa basma süresi 10-15 saniyedir, daha fazla marşa basmak aküyü bitirir.
* Marsa basıldığında mars motoru dönmez, kornada çalmaz ise akü boşalmıştır.
* Marş yapıldığında tık diye bir ses gelip, marş motoru çalışmıyorsa akü kutup başları gevşek olabilir.
* Marşa basıldığında marş motoru, motoru döndürüyor motor çalışmıyorsa Ateşleme yada Yakıt sistemi arızalıdır.
* Marş motoru volan dişlisine hareket iletir.
* Araç itilerek motor çalıştırılacak olursa Triger kayışı kopabilir.
* Aküsü boşalmış bir araca başka bir aracın aküsü kablolarla bağlanarak marş yapılmasına Takviye denir.
* Aracın ilk çalıştırılması esnasında bir miktar gaz verildikten sonra debriyaj pedalına basılmasının faydası vardır.
*ŞARJ SİSTEMİ
1. Alternatör (Şarj Dinamosu)
2. Konjektör (Regülatör): Üretilen elektiriği dengeler
3. Şarj Göstergesi
* Görevi; Araç çalıştığı sürece ihtiyaç duyulan sürekli elektrik enerjisini üretir.
* Gösterge kontak açıldığında yanmalı, araç çalıştığında sönmelidir.
* Araç çalışırken şarj göstergesi yanıyorsa şarj kesilmiş demektir, stop etmeyi gerektirir.
* Kayış kopmuşsa veya gevşekse, alternatör arızalı veya kablo bağlantıları gevşekse araç şarjı keser.
* Vantilatör kayışı çok sıkı ise alternatör yatakları bozulabilir.
* Kayışın koptuğu ilkönce şarj göstergesinden anlaşılır.
* Alternatörün ürettiği akımı düzenleyip devreye veren regülatördür. Regülatör (Konjektör) arızalanırsa alıcılar zarar görür, sigortalar yanar, aküde su kaybı çok olur.
* Motor çalışırken ayağımızı gaz pedalından çekince far ışıkları zayıflıyorsa akü zayıflamış olabilir.
*AYDINLATMA VE İKAZ SİSTEMİ
* Aydınlatma sisteminde, sigortalar, kablolar, farlar, park lambası, sis lambası, plaka lambası, gösterge lambası, iç aydınlatma lambası, bagaj aydınlatma lambası, gibi lambalar vardır.
* İkaz sisteminde, sinyaller, fren ikaz lambaları, geri vites lambası, korna bulunur.
* Bu sistemlerin en önemli arızaları: kısa devre, kablo kopukluğu, akü bitmesi, akü kutup başı oksitlenmesi veya akü kutup başı gevşekliği, ampul yanması, sigorta atması, anahtarların arızalanmasıdır.
* Aynı devreye bağlı lambalardan biri yanmıyorsa o lambaya, hiçbiri yanmıyorsa elektrik veren sigorta vs. bakılır.
* Farların bakımı yapılırken far ayarı yapılır.
* Farlardan biri sönük yanıyorsa far kablo bağlantısı gevşemiş veya paslanmış olabilir.
* Sigortalar yandığı zaman aynı amperdeki sigorta ile değiştirilir.
* Sigorta; kısa devre halinde devreyi ve tesisatı korur.
* Fren müşiri ikaz sistemi parçasıdır.
* Kısa farlar yanıyorsa far göstergesi sarı, uzun yanıyorsa mavi yanar.
* Kısa farlar (yeşil renk) 25 mt.yi, Uzun farlar (mavi renkte) 100 mt. yi aydınlatır.
* Flaşör; sinyal lambalarının yanıp-sönmesini sağlar.
* Sinyal verildiğinde sinyal uyarı lambası çok sık yanıp sönüyorsa sinyal lambalarından biri yanmıyordur.
*GÜÇ AKTARMA ORGANLARI
* Motorda üretilen hareketin tekerleklere kadar taşınmasını sağlayan elemanlara G.A.O. denir.
* Kavrama (Debriyaj)-Vites Kutusu-Şaft-Diferansiyel-Aks-Tekerlekler elemanlarıdır.
1. Kavrama; volan ile vites kutusu arasında çalışır, motordan aldığı hareketi vites kutusuna
geçirir ve motordan vites kutusuna gelen hareketi isteğe göre keser yada verir.
2. Vites kutusu; kavramadan gelen hareketi şafta geçirir, kavrama ile şaft arasında çalışır ve motorun hızını ve gücünü ayarlar.
3. Şaft; vites kutusundan aldığı hareketi diferansiyele iletir.
4. Diferansiyel; şafttan aldığı hareketi 90° kırıp aksa iletir, virajlarda tekerlerin farklı hızlarda dönmesini sağlar ve tork (Güç) artışı sağlar.
5. Aks; diferansiyelden aldığı hareketi tekere iletir.
* Güç Aktarma Organlarında dişli yağı kullanılır.
* Kavrama; Baskı, balata ve bilya’dan oluşur. Ani duruş ve kalkış ve ayağın devamlı debriyaj pedalı üzerinde olması balatanın aşınmasına neden olur. Debriyaj balatası aşınırsa araç vitese geçmekte güçlük çeker, ses yapar.
* Debriyaj bilyası sık sık bozuluyorsa taşıt hareket halinde iken debriyaj pedalına yarım basılıyordur.
* Debriyaj balatası yağlanırsa debriyaj kaçırır, Debriyaj teli koparsa araç vitese geçmez
* Araç geri vitese takılmak istendiğinde takılmıyorsa, debriyaj pedalından ayak çekilip yeniden basılır.
* Vites kutusu bakımı yapılırken yağına ve yağ kaçağına dikkat edilir.
* Diferansiyelin yağı kontrol edilir.
*FREN SİSTEMİ
* Araçta el freni duran aracı sabitlemek için kullanılır. El freni teli kopmuş ise el freni tutmaz.
* E1 freni mekaniktir iki arka tekerleği durdurur. Soğuk havalarda çekili bırakılırsa balatalar donarak kampanalara yapışır.
* Araç hareket ederken el frenini çekili unutmamalıyız; kampanalar ısınır, balatalar aşınır, araç hareket etmekte güçlük çeker.
* Ayak frenine basıldığında ön ve arka tekerlekler birlikte durur.
* Ayak freni hidroliktir, fren sisteminde Hidrolik yağı kullanılır, günlük bakımda kontrol edilir.
* Fren yapılmasına rağmen aracın hızı azalmıyorsa, fren hidroliği yok veya azalmış hatta fren ayarları gevşek olabilir. Fren sistemine yağ sızmış olabilir. Fren sisteminde kaçak olabilir. Balatalar ve fren sistemi aşırı ısınmış olabilir.
* Fren sisteminde hava var ise pedal yumuşar, duruş mesafesi uzar.
* Fren ayarı sıkı ise araç hareket etmekte zorlanır, kampanalar el ile kontrol edildiğinde ısınır.
* Frenleme sırasında fren pedalı titriyor ise disk veya kampana yüzeyleri bozuktur.
* Frenleme anında frenden sürtünme sesi geliyorsa balata ve disk yüzeylerine toz parçacıkları sıkışmış olabilir.
* Ön lastiklerin biri yeni biri eskiyse fren yapılırken araç bir tarafa çeker.
* Fren ayar boşluğu yoksa,sürekli fren sürtünmesi meydana gelir.
* ABS frenin avantajları, frenlerken direksiyon hakimiyetini bozmaması ve fren mesafesini kısaltmasıdır.
* Westinghouse tipi frenli bir arabada hareket halinde iken motor stop ettirilirse fren tutmaz. Vakum diyaframı delinirse pedal sertleşir fren tutmaz.
* Hava frenli araçta hava basınç göstergesi basınç göstermiyorsa araç olduğu yerden kaldırılamaz.Hava basıncı çok çabuk düşüyorsa borularda veya rekorlarda kaçak vardır.
* Motor (Kompresyon) freni taşıtı yavaşlatır.
* Diskli fren sisteminin avantajı balata ve disk yüzeylerinin daha kolay soğumasıdır.
* Traktörlerde sağ-sol fren mandalı düz yolda giderken kilitlenir.
*LASTİKLER
* İç lastiği bulunmayan lastiklere dubleks lastik denir.
* Lastik havaları gereğinden fazla ise; orta kısımdan aşınır, araçta titreşimler olur.
* Lastik havaları gereğinden az ise; yanaklardan aşınır, araç enerji kaybedip fazlabenzin yakar.
* Yolda giderken ısınmadan dolayı lastik hava basıncı artmış ise hiçbir şey yapılmaz.
* Lastik üzerindeki rakamlar ebatları belirtir.
* Ön lastiklerin biri dubleks diğeri şamrelli ise araç bir tarafa çeker.
* Ön lastik hava basınçları eşit değil ise araç bir tarafa çeker.
* Aracın lastikleri araca binileceği zaman kontrol edilir.
* Lastik değiştirilirken kriko takılınca el freni çekili olmalıdır.
* Karlı havalarda zincir çekici tekerlerin ikisine de takılır.
* Bijonların temizliği kuru bezle yapılır.
*ÖN DÜZEN SİSTEMİ
1. Direksiyon simidi
2. Direksiyon mili
3. Direksiyon dişli kutusu
4. Rot kolu ve rot başlarıdır.
* Ön düzen sistemi, araca yön verir.
* Rot başları aşınmışsa direksiyonda titreşimler olur, direksiyon boşluğu artar.
* Direksiyon kutusu arızaları da direksiyon boşluğunu artırır.
* Direksiyon zor dönüyorsa lastik hava basıncı normalden azdır.
* Direksiyon sistemi bakımı yapılırken direksiyon kutusu yağına bakılır, ayarı yapılır.
* Ön düzen ayarı (Rot ayarı) bozuk olan bir araçta direksiyon bir tarafa çeker, lastikler içten ve dıştan aşınır.
* Ön düzenin kontrolü yapılırken rot kolları ve rot başlarına bakılır.
* Düz yolda belli bir kilometreden sonra araçta titreşimler oluyorsa lastiklerde balanssızlık vardır.
* Rot ayarı; lastik aşıntılarını önlemek ve aracın düzgün istikamet takibi için yapılır.
*SÜSPANSİYON SİSTEMİ
* Süspansiyon sistemi yaylar ve amortisörden oluşur, yaylar yerden gelen darbeleri absorbe eder ve amortisörde yayın salınımlarını sınırlar.
*RODAJ SÜRESİ (ZAMANI)
* Yeni bir araçta 0-2000 km arası ilk kullanım süresine rodaj denir. Rodaj süresi çalışan parçaların birbiriyle alışma süresidir.
* Rodaj zamanı doluncaya kadar fazla sürat yapılmaz, ani duruş ve kalkış yapılmaz, motor tam güç konumunda çalıştırılmaz, uzun süre sabit hızda gidilmez.
* Yeni bir araçta 1000-2000 km arasında servislerde yapılan işleme ‘İlk Bakım’ denir.
*DİZEL YAKIT SİSTEMİ
* Depodan basınçlı mazotu Yakıt Enjeksiyon Pompasına Besleme Pompası basar. Yakıtın basıncını arttırıp enjektörlere basan Yakıt Enjeksiyon Pompasıdır.Yakıtı silindirlere püskürten ve ateşlemeyi sağlayan Enjektörlerdir.
* Dizel yakıt sistemi hava yaparsa çalışmaz. Depoda yakıt biterse ve Elemanlardan biri sökülüp takılarsa hava yapar. Bu durumda sistemin havası alınmalıdır.
* Dizel yakıt sisteminde günlük yapılacak işlem yakıt deposunun suyunun tahliyesidir.
* Dizel motorlarda filtre tıkanırsa ve mazot pompası arızalanırsa araç siyah duman atar ve fazla motorin yakar.
* Özellikle soğuk havalarda dizel motoru kolay çalıştırabilmek için ısıtma (kızdırma) bujileri kullanılır.
* Araç çalıştırılırken marşa basılmadan önce Kızdırma buji lambasının sönmesi beklenmelidir.
Araç kullanırken yakıt tasarrufu için ;
Hava filtresi temizlenmeli,
Karbüratör ayarları yapılmalı,
Jikle devresi açık unutulmamalıdır,
Rölanti yüksek olmamalıdır,
Eskimiş bujiler temizlenmeli,
Lastik hava basınçları normal olmalıdır,
Fren ayarlarının sıkı olmaması,
Uygun viteste gidilmesi,
Debriyaj kaçırması olmamalıdır,
Saatte 90/100 km hızın geçilmemesi gerekmektedir.
Bütün ayarlar düzgün olmalı
Belli km sonunda değiştirilmesi gereken parçalar zamanında değiştirilmelidir.